HOÀNH PHI CÂU ĐỐI LÀ GÌ? GIẢI THÍCH Ý NGHĨA HOÀNH PHI CÂU ĐỐI TRONG VĂN HÓA THỜ CÚNG VIỆT NAM

Ngày đăng: 31/05/2021

Trong mỗi gia đình người Việt, tại bàn thờ gia tiên hay tại từ đường gia tộc thường có treo các hoành phi câu đối. Đây là nét văn hóa đặc sắc trong đời sống tâm linh của người Việt từ xưa đến nay. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về khái niệm cũng như ý nghĩa của hoành phi câu đối trong văn hóa thờ cúng của người Việt.

Bàn thờ gia tiên hay từ đường của mỗi gia đình là nơi hội tụ hồn thiêng dòng tôc, gia tộc, nơi con cháu hướng nhìn hằng ngày, cảm nhận được sự dõi theo của cha ông, phù hộ cho con cháu mọi việc được hanh thông, an thái. Do vậy, không gian trang trọng nhất này luôn được chú trọng để treo những bức hoành phi câu đối không những làm đẹp thêm không gian thờ cúng mà còn thể hiện được gia phong, cốt cách, truyền thống tốt đẹp của dòng họ và gia đình. Vậy, hoành phi câu đối là gì và có vai trò như thế nào trong văn hóa của người Việt.

HOÀNH PHI, CÂU ĐỐI LÀ GÌ?

Hoành phi và câu đối là những chỉ dấu phổ biến và có tính đặc trưng trong tổng thể kiến trúc của các di tích cổ in đậm dấu ấn của một thời kỳ văn hóa Hán học huy hoàng. Chúng có chức năng trang trí, làm tăng thêm vẻ đẹp thẩm mỹ cho các kiến trúc cổ. Quan trọng hơn, chúng là những văn bản đặc biệt, có thể giúp con người thực hiện được sự kết nối, giao tiếp mang tính chất tâm linh với thần thánh. (Tạp chí khoa học Trường ĐH Cần thơ theo Nguyễn Kim Châu)

Hoành phi có nhiều loại, có bức hoành phi sơn son chữ vàng, có bức sơn đen chữ đỏ hoặc vàng, cũng có những bức được chạm đồng rất cầu kỳ, đẹp mắt. Tuy nhiên, đặc sắc và độc đáo nhất phải kể đến những hức hoành phi được làm bằng kỹ thuật “chạm đắp”, với việc chạm riêng một vài chi tiết như đầu rồng, đầu chim, các loại hoa văn…sau đó đắp vào bức chính.

Hoành phi câu đối cổ thường được cấu tạo theo hai dạng chính là dạng hình chữ nhật và hình cuốn thư, ngoài ra còn có bức dạng chiếc khánh, hình ô van.

Hình trang trí trên các bức hoành phi như tứ linh (long, ly, quy, phượng), tứ thời (mai, lan, cúc, trúc), hình quyển sách và cây bút, hình thanh gươm… ngoài việc làm nổi bật thêm nội dung của những chữ trên bức hoành phi, còn thể hiện sự sáng tạo và thẩm mỹ của người tạo tác.

Câu đối thuộc thể loại văn biền ngẫu, gồm hai vế đối nhau nhằm biểu thị một ý chí, quan điểm, tình cảm của tác giả trước một hiện tượng, một sự việc nào đó trong đời sống xã hội. Nên lưu ý là từ đối ở đây có nghĩa là ngang nhau, hợp nhau thành một đôi. Câu đối là một trong những thể loại văn học Việt Nam và Trung Quốc. Chúng ta có thể thấy khi làm để tặng người khác trong những dịp vui mừng như: mừng thọ, mừng thi đỗ, mừng đám cưới, mừng nhà mới….

Nhất cận thị, nhị cận giang, thử địa khả phong giai tị ốc

Sống ở làng, sang ở nước, mừng ông nay lại vểnh râu tôm

Câu đối thờ: là những câu tán tụng công đức tổ tiên hoặc thần thánh làm để dán hoặc treo những chỗ thờ

Tuế hữu tứ thời xuân tại thủ

Nhân ư bách hạnh hiếu vi trên

(Dịch nghĩa: Năm có bốn mùa, mở đầu bằng mùa xuân, Người ta có trăm tính nhưng tính hiếu thảo là cần trước hết)

Cuốn thư: Từ xa xưa cha ông ta đã sử dụng cuốn thư để ghi chép lại sử sách trên các vật liệu như tre, giấy; còn trong thờ cúng thì cuốn thư đóng vai trò là một bức bình phong che chắn. Cấu tạo của nó sẽ có một bên là bút, một bên là gươm mang ý nghĩa vừa là sức mạnh vừa là tri thức mang ý nghĩa phong thủy mạnh mẽ giúp che chắn những nguồn năng lượng xấu, tà khí xâm nhập vào nhà. 

Các chất liệu thường dùng làm cuốn thư

Cuốn thư hay bình phong ngày nay được làm từ nhiều chất liệu như cuốn thư bằng đá, cuốn thư bằng gỗ hay cuốn thư bằng đồng. Mỗi loại lại có những ưu điểm khác nhau và thường được áp dụng ở những hoàn cảnh khác nhau.

Cuốn thư bằng đá có độ bền vững cao, chịu đựng mưa gió, tồn tại hàng trăm năm thường được đặt ngoài trời như đặt tại khu lăng mộ đá, đặt tại cổng chùa chiền hoặc tại sân nhà thờ họ …

Cuốn thư bằng gỗ hay bằng đồng có độ tinh xảo cao, nhẹ nhàng dễ dàng vận chuyển lắp đặt thường đặt trong nhà thờ, đặt trên ban thờ như bộ cuốn thư câu đối, hoành phi câu đối.

VỊ TRÍ, NỘI DUNG VÀ GIÁ TRỊ CỦA HOÀNH PHI, CÂU ĐỐI TRONG VĂN HÓA THỜ CÚNG CỦA NGƯỜI VIỆT

Hoành phi, câu đối thường được treo ngay ngắn nơi chính giữa hoặc những vị trí trang trọng khác hướng ra ngoài, cố định và ít di chuyển, tạo cảm giác bền vững, lâu dài. Có gia đình chỉ treo ở bàn thờ gia tiên một bức hoành phi, nhưng cũng có gia đình treo đến hai ba bức, thường là gia đình khá giả. Những gia đình khó khăn hơn vẫn dùng những tâm cót, nẹp vào rồi dán những tấm giấy đỏ có viết đại tự lên.

Nội dung của Hoành phi, câu đối chính là những giá trị truyền thống về văn hóa và đạo đức. Có thể nói rằng đó là cách cha ông lưu truyền những lời răn dạy và mong muốn, cũng như lịch sử của gia đình, dòng tộc mình mãi trường tồn. Mặc dù thể hiện dưới nhiều hình thức hay bằng các thứ chữ khác nhau, nhưng nội dung của hoành phi, câu đối đều nhằm đến giáo dục con cháu chữ Hiếu, giáo dục lòng Nhân, quyết chí học hành để rạng danh dòng tộc, đồng thời giáo dục tình cảm, lòng thương yêu đoàn kết trong gia đình, dòng họ làng xã.

Giá trị của hoành phi câu đối: Hoành phi câu đối có giá trị to lớn về mặt kiến trúc và trang trí. Nó làm tăng lên vẻ đẹp thẩm mỹ cho kiến trúc cổ.  Biểu dương công đức người trước, ca ngợi thành tích và sự thành đạt, từ đó khuyến khích điều thiện. Điều thiện chính là cái gốc tạo nên nhân cách và hướng con người biết sống thương yêu. Giúp đỡ nhau từ gia đình đến cộng đồng xã hội. Những từ ngữ và câu chữ được sử dụng để làm hoành phi câu đối luôn được lựa chọn kĩ lưỡng để đạt mục đích ít chữ ý nhiều, dễ nhớ, dễ thuộc và luôn nằm trong tâm thức của mọi thế hệ cháu con, tạo sức mạnh bền bỉ cũng như sợi dây xuyên suốt lưu giữ những giá trị văn hóa lâu bền.

MỘT SỐ HOÀNH PHI, CÂU ĐỐI THƯỜNG DÙNG

Hoành phi:

 

Đức lưu quang: Đức tổ tiên sáng mãi

Thiện lối lạc: Làm điều lành là vui nhất

Nhân vi bảo: Nhân là quý

Đức duy hinh: Đức tỏa hương thơm

Trung Hậu Gia Thanh: Nếp nhà trung hậu

Tích thiện dư khương: Làm điều thiện sẽ được hưởng điều tốt lành

Hải Đức Sơn Công: Công đức như biển rộng núi cao

Mộc bản thủy nguyên: Cây có gốc nước có nguồn

Phụng tiên đường: Từ đường thờ phụng tổ tiên

Quang ư tiền: Sáng tỏ ở bậc tiền nhân

Túc thanh cao: Cung kính, nghiêm nghị, thành cao

Công đức vô lượng: Công đức tổ tiên vô lượng

Thiên thu đức thịnh: Đức thịnh mãi nghìn năm

 

Câu đối thường dùng như:

Mộc xuất thiên chi do hữu bản

Thủy lưu vạn phái tố tòng nguyên

(Cây chung nghìn nhánh sinh từ gốc

Nước chảy muôn dòng phát tại nguồn)

Dục cầu bảo an vu hậu duệ

Tu bằng cảm cách ư tiên linh

(Nhờ tổ tiên anh linh phù hộ

Dìu cháu con tiến bộ trưởng thành)

Nhật nguyệt quang chiếu thập phương

Tổ tông lưu thùy vạn thế

(Vầng nhật nguyệt mười phương rạng rỡ

Đức tổ tông muôn đời sáng ngời)

Nghĩa nhân tích tụ thiên niên thịnh

Phúc đức tài bồi vạn đại hanh

(Nghĩa nhân tích tụ nghìn năm thịnh

Phúc đức đắp bồi vạn đời tươi)

HÌNH ẢNH MỘT SỐ MẪU HOÀNH PHI, CÂU ĐỐI TRONG DI TÍCH VÀ TRONG THI CÔNG NHÀ THỜ HỌ

Mẫu hoành phi câu đối trong nhà thờ họ

Mẫu hoành phi câu đối trong đình

Mẫu hoành phi câu đối trong nhà cổ ở Đường Lâm

Truyền thống tư tưởng của người Việt luôn đề cao lối sống trọng nghĩa, trọng tình, bản thân luôn có ý thức tu dưỡng nhân cách, trong gia đình hiếu thảo với ông bà, cha mẹ, hòa thuận với anh em, thân tộc, ngoài xã hội thì ở hiền gặp lành, sống nhân hậu, yêu thương, gắn bó với làng nước, đồng bào. Hoành phi, câu đối được treo ở nơi trang trọng nhất trong ngôi nhà như răn dạy, giáo dục con cháu những điều hay ý đẹp trong cuộc sống. 

Liên hệ ngay đơn vị tư vấn – thiết kế -  thi công nhà thờ họ từ đường chuyên nghiệp, chu đáo

CÔNG TY CỔ PHẦN BẢO TỒN DI SẢN VĂN HÓA TRUNG HƯNG

Địa chỉ:  68, ngõ Hồ Hố Mẻ, Tôn Thất Tùng, Đống Đa, Hà Nội

Hotline: 08.1800.1886

Giờ làm việc: 8h15p – 5h30p từ T2 – T6, 8h15p – 4h30p T7

Website: disantrunghung.com

Email: disantrunghung@gmail.com

Kênh Youtube: Di Sản Trung Hưng

Facebook: Di Sản Trung Hưng

Quỳnh Trang


Thư viện ảnh

Bình luận